Hiç kesin olarak hatırladığın bir şeyin aslında hiç yaşanmadığını fark ettin mi? Ya da çocukken izlediğin bir çizgi filmin detaylarını hatırlayıp, yıllar sonra aslında hiç de öyle olmadığını fark ettin mi? Peki yeni öğrendiğin bir kelimenin, bir anda her yerde karşına çıktığını düşündün mü? Eğer böyle deneyimler yaşadıysan, merak etme yalnız değilsin. Hafızamız sandığımız kadar güvenilir değil. Beynimiz bazen bize küçük oyunlar oynuyor. Beynimiz, algımızı şekillendirirken birçok bilişsel yanılgıya düşer ve farkında olmadan hatalı kararlar almamıza neden olabilir. Peki, bu hatalar nasıl ortaya çıkıyor? İşte beynimizin bize en sık oynadığı oyunlardan bazıları…

Hafızamız Neden Yanıltıyor? MANDELA ETKİSİ

Günlük hayatta farkında olmadan birçok bilişsel yanılgıya düşeriz. Hafızamız bazen bizi yarı yolda bırakır. Bunun en ilginç örneklerinden biri Mandela Etkisi olarak bilinir. Mandela Etkisi, birçok insanın aynı olayı ya da bilgiyi yanlış hatırlamasıyla ortaya çıkan toplu hafıza yanılgısıdır.  Adını, birçok insanın Nelson Mandela’nın 1980’lerde hapishanede öldüğünü hatırlamasından alıyor. Oysa Mandela, 2013 yılında hayatını kaybetti. Peki, bu hatalı toplu hafıza nasıl oluşuyor? Aslında beynimiz, eksik bilgileri tamamlamaya çalışıyor ve bazen gerçek olmayan detaylar ekleyerek yanlış anılar yaratıyor.

Bu tür toplu yanlış hatırlamalar sadece tarihsel olaylarla sınırlı değil. Örneğin:

• Çocukken izlediğimiz “Looney Tunes” çizgi filmini çoğumuz “Looney Toons” olarak hatırlarız. Oysa hiç böyle yazılmamıştır.
• Monopoly oyununun maskotunun gözlük taktığını düşünen milyonlarca insan var. Ama aslında maskotun gözlüğü yoktur.
• Cüneyt Arkın’ın “Yıkılmadım Ayaktayım” filmi Türk sinemasında da benzer bir hafıza yanılgısı yaratmıştır. Birçok insan, Cüneyt Arkın’ın “Yıkılmadım Ayaktayım” adında bir filmi olduğunu hatırlıyor. Ancak böyle bir film hiçbir zaman çekilmedi! Muhtemelen Arkın’ın filmlerindeki güçlü imajı ve bu ifadeyi sıkça kullanması, insanlara böyle bir filmin gerçekten var olduğu izlenimini verdi.
• Pikachu’nun Kuyruğu Siyah mıydı? Çizgi film karakteri Pikachu, birçok insanın hafızasında kuyruğunun ucunda siyah bir renk olduğu şekilde yer etmiş. Ama aslında Pikachu’nun kuyruğu tamamen sarıdır.

Mandela Etkisi Neden Oluyor?

Mandela Etkisi’nin olası nedenleri şunlar olabilir:

1. Hafızanın boşlukları doldurma eğilimi: Beyin, eksik kalan detayları tahmin ederek tamamlamaya çalışır.
2. Toplumsal etki: Birçok kişi aynı hatayı yapınca, yanlış bilgi zamanla “gerçekmiş” gibi algılanabilir.
3. Medya ve kültürel aktarım: Popüler kültürde yanlış aktarılan bilgiler hafızamıza kazınabilir.

Plasebo ve Nocebo Etkisi: İnançlar Bizi Nasıl Şekillendiriyor?

Zihnimiz sadece geçmişi çarpıtmakla kalmaz, bedenimiz üzerinde de güçlü etkiler yaratır. Bunun en bilinen örneklerinden biri Plasebo  Etkisi’dir.  Plasebo, içinde aktif bir madde bulunmayan ancak kişinin iyileşmesini sağlayan ilaç ya da tedavilere verilen isimdir. Yani bir şeyin işe yaradığına inanırsak gerçekten etkisini hissetmemize neden olabilir.

Plasebo etkisinin tam tersi ise Nocebo Etkisi’dir. Eğer bir şeyin sana zarar vereceğine inanırsan, aslında zararsız olsa bile kendini kötü hissedebilirsin. Örneğin, yan etkisi olmayan bir ilaç kullanıp, onun mide bulantısı yaptığını düşündüğünde, gerçekten mide bulantısı hissedebilirsin.

Bu iki etki, beynimizin ne kadar güçlü olduğunun ve bazen gerçekliği nasıl eğip bükebildiğinin en iyi kanıtlarından biridir.

Bu Bilişsel Hatalardan  Kaçınabilmek İçin Ne Yapabiliriz?

Beynimizin kusursuz olmadığını kabul etmek, bu hataları azaltmanın ilk adımıdır. İşte zihinsel yanılsamalardan korunmak için birkaç ipucu:

1.Kesin bildiklerini sorgula. Hafızamız mükemmel değildir. Emin olduğun şeyleri tekrar araştırmak faydalıdır.

2.Önyargılarının farkında ol. Düşüncelerimizi çoğu zaman farkında olmadan şekillendiren algı hatalarımız olabilir.

3.Eleştirel düşünme becerisi geliştir. Duyduğun ya da gördüğün her bilginin doğruluğunu sorgulamadan kabul etme.

Sonuç: Beynin Harika Ama Kusursuz Değil

Beynimiz muazzam bir organ. Ancak bazen bizi yanıltabiliyor. Hafızamız boşlukları dolduruyor, algımız odaklandığımız konuları abartıyor ve inançlarımız gerçekliğimizi şekillendiriyor. Peki, sen hiç beyninin sana oyun oynadığını fark ettin mi? Eğer şimdiye kadar böyle bir deneyimin olmadığını düşünüyorsan, belki de hafızan seni yanıltıyordur! Sonuç olarak, hafızamız her zaman güvenilir değildir. Emin olduğumuz bazı anılar aslında hiç yaşanmamış olabilir! Peki, sen bu hatalı hatıralardan hangilerini yaşadın? PSİKOLOG RÜMEYSA BORAN